Ý nghĩa của loại hoa bạn đối với con người Tây Bắc

Hoa ban là một sản vật quý của núi rừng Tây Bắc. Đã từ hàng nghìn đời nay, dịch vụ giao hoa hoa ban đã đi vào đời sống văn hóa - tâm linh của con người Tây Bắc, nhất là người dân thuộc nhóm ngôn ngữ Thái - Tày. Với đồng bào người Thái, có lẽ không ai không trải qua tuổi thanh xuân, với các trò chơi thú vị như hái hoa ban và hát giao duyên. Trong ký ức của những người đi xa, cùng nỗi nhớ mường nhớ bản, nhớ người thân, còn có cả nỗi nhớ da diết sắc hoa trắng phớt hồng mỗi độ xuân về.

Hoa ban xuất hiện trong trường ca, cong ty to chuc su kien tai sai gon trong các truyền thuyết và các câu chuyện bên bếp lửa của người dân Tây Bắc. Dã sử dân gian đã kể rằng ngày xưa hoa ban chỉ có một màu trắng. Từ khi nàng Mai , cô con gái của Lang Cum nổi tiếng chối bỏ ngôi vị bà Nàng, lấy chồng dân mọn, theo quân ông Hoàng đi đánh giặc dữ. Khi ông Hoàng thua ở Mạnh Thiên, vợ chồng nàng tuẫn tiết theo chủ tướng dưới gốc cây ban cội. Máu của hai người làm cây ban hoa tuoi cội ra hoa ban màu đỏ. Gió đưa nhị hoa rải khắp vùng tạo thành giống cây hoa ban hồng ngày nay.

Quà tết biếu bố vợ của người Pắc Luông, Mường Tè... bên cạnh bánh đuôi én, bánh chưng,bánh trứng kiến - bánh làm bằng bột nếp trộn trứng kiến trên rừng bao giờ cũng được đặt cùng với hoa ban mới tỏ rõ được sự trân trọng thanh cao.

Hoa ban cùng họ hoa bướm, hoa chuc mung khai truong tuy không có hương nhưng có vị, mỗi hoa chỉ có 4 đến 5 cánh, nhụy hoa màu hồng, gân màu tím. Nhị hoa mang vị ngọt, quyến rũ nhiều loài côn trùng, các loài lấy mật như bướm, ong. Tên gọi của hoa theo tiếng dân tộc Thái, nghĩa là hoa ngọt, vừa là danh từ và vừa là tính từ. Hoa ban nở rộ và đẹp nhất là vào đầu tháng ba, đầu tháng tư hoa bắt đầu tàn. Lúc nở rộ, trông cây như chỉ có hoa không có lá. Người dân vùng cao xem hoa ban như nông lịch, đặt lẵng hoa chúc mừng họ phát nương lúc hoa nở và tra hạt lúc hoa tàn. Năm nào hoa ban nở đều khắp cả đồi, cả suối, cả rừng là năm ấy trời không mưa dai mà cũng không nắng gắt quá! Và năm đó người ta không phải lo lắng về nắng hạn cũng như lũ lụt.

Hàng năm, vào mùa hoa ban nở, người Thái ở Mai Châu Hòa Bình lại mở Hội Xên, còn gọi là hội hoa ban để cầu phúc gửi gắm những vòng hoa viếng  ước vọng lớn lao về cuộc sống no ấm, bình yên nơi bản mường, đồng thời là dịp để vui chơi, thi tài, trai gái tìm hiểu, tâm tình qua tiếng hát, tiếng đàn.